Avaymala , Standard 9th , Amod Sanskrit

 द्वितीयः पाठः । अव्ययमाला । ( कण्ठस्थीकरणार्थम् )

भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाणभारती । तस्यां हि काव्यं मधुरं तस्मादपि सुभाषितम् ।। सुभाषितं नाम शोभनं भाषितम् । संस्कृतसाहित्ये विपुलानि सुभाषितानि सन्ति । अल्पाक्षरत्वं सुभाषितानां वैशिष्ट्यम् । मधुराणि गेयानि अर्थपूर्णानि एतानि सुभाषितानि । सुभाषितानां पठनेन वाणी सुसंस्कृता निर्दोषा च भवति । वक्तृत्वकलायां निपुणतासम्पादनार्थम् उत्कृष्ट - निबन्धलेखनार्थं च तानि अतीव उपयुक्तानि । अत : इयं सुभाषितानां माला छात्रैः अवश्यं कण्ठे धारणीया । 

श्रोतुं कर्णौ , वक्तुमास्यं सुहास्यं घ्रातुं घ्राणं पादयुग्मं विहर्तुम् । द्रष्टुं नेत्रे हस्तयुग्मं च दातुं ध्यातुं चित्तं येन सृष्टं स पातु ॥१ ॥ 

अन्वय : [ येन श्रोतुं कर्णौ , वक्तुं सुहास्यम् आस्य , घ्रातुं घ्राणं , विहर्तुं पादयुग्मं , द्रष्टुं नेत्रे , दातुं हस्तयुग्मं ध्यातुं च चित्तं सृष्टं सः ( ईश्वर :) पातु ।]

सरलार्थ : ऐकण्यासाठी दोन कान , बोलण्यासाठी सुंदर हास्ययुक्त तोंड , वास घेण्यासाठी नाक , (इकडे तिकडे) फिरण्यासाठी पायांची जोडी , देण्यासाठी दोन हात (आणि) ध्यान करण्यासाठी मन ज्याने ( ईश्वराने ) निर्माण केले तो ईश्वर ( आमचे ) रक्षण करो .

Translation: Two ears to hear, a beautiful smiling mouth to speak, a nose to smell, a pair of legs to move (here and there), two hands to give (and) a mind to meditate (God) who created (God) protect (us).

गुणा: कुर्वन्ति दूतत्वं दूरेऽपि वसतां सताम् । केतकीगन्धमाघ्राय स्वयमायान्ति षट्पदाः ॥२ ॥

 अन्वय : [ दूरे वसताम् अपि सतां , गुणा : दूतत्वं कुर्वन्ति । ( यथा ) षट्पदाः केतकीगन्धम् आघ्राय ( मधुपानाय ) स्वयम् आयान्ति । ]

सरलार्थ : सज्जन दूर रहात असले तरी त्यांचे सद्गुण त्यांच्या दूताचे काम करतात . ( जसे ) केवड्याच्या फुलाचा वास घेऊन भुंगे आपणहून (मध पिण्यासाठी केवड्याकडे) येतात.

Translation: Even though the gentleman stays away, his virtues act as his messenger.  (Like) beetles come from you (to Kevada to drink honey) by smelling Kevada flower.

भुक्त्वा तृणानि शुष्काणि पीत्वा तोयं जलाशयात् । दुग्धं यच्छन्ति लोकेभ्यो धेनवो लोकमातरः ॥३ ॥ 

अन्वय : [ धेनवः शुष्काणि तृणानि भुक्त्वा जलाशयात् तोयं पीत्वा लोकेभ्य : दुग्धं यच्छन्ति । ( ता :) लोकमातरः ( खलु ) । ] 

सरलार्थ : सुकलेले गवत खाऊन , जलाशयातील पाणी पिऊन लोकांना गायी दूध देतात . गायी या लोकमाताच आहेत .

Translation: Cows give milk to people by eating dried grass and drinking water from reservoirs.  The cows belong to this people.

अकृत्वा परसन्तापम् अगत्वा खलमन्दिरम् । अनुत्सृज्य सतां वर्त्म यत्स्वल्पमपि तद् बहु ॥४ ॥ 

अन्वय : [ परसन्तापं न कृत्वा , खलमन्दिरं न गत्वा , सतां वर्त्म न उत्सृज्य यत् स्वल्पम् अपि ( लभ्यते ) तद् बहु ( वर्तते ) । ]

सरलार्थ : दुसऱ्याला दुःख न देता , दुष्टाच्या घरी न जाता , सज्जनांचा मार्ग न सोडता जे काही अगदी थोडे मिळेल किंवा साधेल ते पुष्कळच म्हणावे .

Translation: Without hurting others, without going to the house of the wicked, without leaving the path of the righteous, whatever is gained or achieved will be said a lot.

 यस्य षष्ठी चतुर्थी च विहस्य च विहाय च । अहं कथं द्वितीया स्यात् , द्वितीया स्यामहं कथम् ॥५ ॥ 

अन्वय : [ यस्य ( कृते ) विहस्य ( इति ) षष्ठी , विहाय ( इति ) चतुर्थी , अहं कथं च ( इति ) द्वितीया स्यात् ( तस्य ) अहं द्वितीया ( पत्नी ) कथं स्याम् ? ]

सरलार्थ : ज्याला विहाय ही चतुर्थी (आणि) विहस्य ही षष्ठी , अहं व कथं ही द्वितीया (वाटत) असेल त्याची मी पत्नी कशी होणार ?

Translation: How can I be the wife of the one whose marriage is Chaturthi (and) Vihasya is Shashthi, ego and Katha is Dwitiya (feeling)?

प्रारभ्यते न खलु विघ्नभयेन नीचैः प्रारभ्य विघ्नविहता विरमन्ति मध्याः । विघ्नः पुनः पुनरपि प्रतिहन्यमानाः प्रारब्धमुत्तमजना न परित्यजन्ति ॥६ ॥

अन्वय :  [ विघ्नभयेन खलु नीचैः ( कार्य ) न प्रारभ्यते । ( कार्य ) प्रारभ्य विघ्नविहता : ( भूत्वा ) मध्या : विरमन्ति । विघ्नैः पुनः पुनः प्रतिहन्यमानाः अपि उत्तमजना : प्रारब्धं ( कार्य ) न परित्यजन्ति । ]

सरलार्थ : अत्यंत खालच्या दर्जाची माणसे संकटाच्या भीतीने कार्य सुरू करीत नाहीत . मध्यम प्रतीचे लोक कार्य सुरू करून संकटांशी गाठ पडली की थांबतात (कार्य सोडून देतात) . संकटांनी पुन्हा पुन्हा पराभूत केले , तरीही उत्तम प्रतीची माणसे एकदा सुरू केलेले कार्य सोडून देत नाहीत .

Translation: Very low quality people do not start work for fear of crisis  Middle class people start work and stop (leave work) when faced with a crisis.  Crisis defeated again and again, yet good men do not give up the work once started.

स्थानभ्रष्टा न शोभन्ते दन्ता केशा नखा नराः । इति विज्ञाय मतिमान् स्वस्थानं न परित्यजेत् ।।७ ।। 

अन्वय : [ स्थानभ्रष्टाः दन्ताः , केशाः , नखा : नरा : च न शोभन्ते इति विज्ञाय मतिमान् ( नर :) स्वस्थानं न परित्यजेत् । ]

सरलार्थ : दात , केस , नखे आणि माणसे आपापल्या स्थानापासून दूर झाली की शोभत नाहीत हे ओळखून बुद्धिमान माणसाने आपले स्थान ( पद , हुद्दा ) सोडू नये.

Translation: An intelligent person should not leave his position (position, position) knowing that his teeth, hair, nails and people have moved away from their position.

दैवमेवेति सञ्चिन्त्य न स्वोद्योगं नरस्त्यजेत् । अनुद्यमेन कस्तैलं तिलेभ्यः प्राप्तुमर्हति ।।८ ॥ 

अन्वय : [ दैवम् एव इति सश्चिन्त्य नर : स्वोद्योगं न त्यजेत् । अनुद्यमेन तिलेभ्यः तैलं कः प्राप्तुम् अर्हति ? ]

सरलार्थ : दैवच ( सर्व करेल ) म्हणून माणसाने आपला उदयोग सोडू नये . उदयोग न करता तिळापासून तेल मिळवणे कोणाला जमेल ?

Translation: Man should not leave his business as God (will do everything).  Who can get oil from sesame without work ?

Click Here to Visit Amod Sanskrit Channel